Επιλεγόμενα μαθήματα
Επιλεγόμενα Μαθήματα
Κατεύθυνσης Λογοτεχνίας-Πολιτισμού
Το μάθημα εξετάζει το σύνολο των ελληνογαλλικών σχέσεων στη διάρκεια του 20ού αιώνα, με έμφαση κυρίως στις πολιτικές, διπλωματικές, εκπαιδευτικές και επιστημονικές σχέσεις. Η προβληματική του μαθήματος επικεντρώνεται στη θεσμική διάσταση των ελληνογαλλικών πολιτιστικών σχέσεων, εστιάζοντας στον ρόλο που διαδραμάτισαν οι κρατικοί φορείς των δύο χωρών. Θα αναλυθούν επομένως όψεις της πολιτιστικής διπλωματίας, αλλά και της διακρατικής συνεργασίας που αναπτύχθηκε μεταξύ της Γαλλίας και της Ελλάδας κατά την παραπάνω περίοδο.
Ενότητες του μαθήματος:
1. Ιστορικό πανόραμα: οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας και Γαλλίας τον 20ό αιώνα
2. Όψεις της ελληνογαλλικής θεσμικής συνεργασίας: διακρατικές πολιτιστικές συμφωνίες και μεικτές επιτροπές
3. Γαλλόφιλοι και γερμανόφιλοι στην Ελλάδα του 20ό αιώνα: συσσωματώσεις και αντιπαλότητες
4. Τα γαλλικά εκπαιδευτικά και πολιτιστικά ιδρύματα στην Ελλάδα: το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών
5. Τα γαλλικά επιστημονικά ιδρύματα στην Ελλάδα: η Γαλλική Σχολή Αθηνών και η Σχολή Παστέρ Αθηνών
6. Φοιτητικές αποδημίες: οι σπουδές των Ελλήνων στα ανώτατα γαλλικά εκπαιδευτικά ιδρύματα
7. Η πολιτική υποτροφιών του γαλλικού κράτους και οι Έλληνες υπότροφοι
8. Η ελληνογαλλική συνεργασία στο πεδίο της ανώτατης εκπαίδευσης: θέσπιση εδρών, ίδρυση ερευνητικών κέντρων και λειτουργία πανεπιστημιακών ιδρυμάτων
9. Η Ελλάδα ως τόπος προσκυνήματος: επισκέψεις και διαλέξεις Γάλλων επιστημόνων και διανοουμένων
10. Η Γαλλία ως χώρα υποδοχής: μεταναστεύσεις και ελληνικές κοινότητες
11. Γαλλικές στρατιωτικές αποστολές και εκσυγχρονισμός των ελληνικών ένοπλων δυνάμεων (α΄ μισό 20ού αιώνα)
12. H Γαλλία ως τόπος πολιτικής εξορίας τον 20ό αιώνα: πρόσφυγες και αυτοεξόριστοι από την περίοδο του Μεταξά έως και τη Δικτατορία.
Το μάθημα αυτό αποτελεί μάθημα μύησης στον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε η μετάφραση γενικότερα, και η λογοτεχνική μετάφραση ειδικότερα, στη διαμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας ήδη από την περίοδο του ελληνικού Διαφωτισμού (1770-1821), αλλά και στα χρόνια που το νεαρό ελληνικό κράτος έκανε τα πρώτα του βήματα τον 19ο αιώνα, χωρίς να χάσει τον καθοριστικό της ρόλο όμως και μεταγενέστερα κατά τον 20ό αιώνα.
Ενότητες του μαθήματος:
1. Ελληνικός Διαφωτισμός και μετάφραση. Ο Αδαμάντιος Κοραής και η μετακένωση
2. Ζητήματα θεωρίας του μεταφραστικού εγχειρήματος από τους έλληνες διαφωτιστές
3. Χαρτογράφηση του μεταφραστικού τοπίου από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του 1830
4. Η επανάσταση στον χώρο των λογοτεχνικών μεταφράσεων της δεκαετίας του 1840
5. και η αντεπανάσταση της δεκαετίας του 1850
6. Οι δεκαετίες του 1860 και 1870 και η άνθιση των γαλλικών μεταφράσεων
7. Από την άνθιση στην πτώση: οι δεκαετίες του 1880 και 1890
8. Χαρτογράφηση της μεταφραστικής παραγωγής από τις αρχές του 20ού μέχρι την αυγή του 21ου αιώνα
9. Οι διαδρομές των Γάλλων συγγραφέων στα ελληνικά γράμματα
10. Πορτρέτα μεταφραστών
11. Τα έργα, πρωτότυπα και οι μεταφράσεις τους
12. Το εκδοτικό τοπίο
13. Επισκόπηση της μεταφραστικής περιπέτειας
Αν από τη σύστασή της η γαλλική λογοτεχνία εμπνεύστηκε ευρέως από την αρχαία Ελλάδα, η Γαλλία και τα γαλλικά γράμματα αποτέλεσαν πόλο έλξης για αρκετούς λογοτέχνες της νεότερης Ελλάδας. Στο μάθημα αυτό, εστιάζουμε στους Έλληνες γαλλόφωνους συγγραφείς από τον 19ο αιώνα έως σήμερα. Παρουσιάζεται η ζωή και η πνευματική πορεία Ελλήνων λογοτεχνών που επέλεξαν να γράψουν στα γαλλικά το έργο τους ή μέρος αυτού και διερευνώνται οι λόγοι που οδήγησαν τον καθένα από αυτούς στην απόφαση να υιοθετήσει τη γαλλική γλώσσα. Ακολουθεί ανάλυση χαρακτηριστικών αποσπασμάτων λογοτεχνικών έργων Ελλήνων γαλλόφωνων συγγραφέων που γράφτηκαν απευθείας στα γαλλικά.
Ενότητες του μαθήματος:
1. Εισαγωγικό μάθημα: Η Γαλλία και τα γαλλικά γράμματα ως πηγή έμπνευσης Ελλήνων λογοτεχνών – Έλληνες γαλλόφωνοι συγγραφείς (από τον 19ο αιώνα έως σήμερα)
2. Jean Μoréas
3. Jean Psichari
4. Nikos Kazantzakis
5. Melpo Axioti
6. Gisèle Prassinos
7. André Kédros
8. Marguerite Libéraki
9. Clément Lépidis
10. Georges Haldas et Théo Crassas
11. Vassilis Alexakis
12. Takis Théodoropoulos
Το μάθημα έχει ως στόχο να εξετάσει τη σχέση της λογοτεχνίας με το θέαμα, θεατρικό και κινηματογραφικό, διερευνώντας τη «διασημειωτική» μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων τόσο στη σκηνή όσο και στην οθόνη, δηλαδή τη θεατρική δραματοποίηση και τη φιλμική μεταφορά γαλλικών μυθιστορημάτων (βλ. Ρομπέρ Μπρεσόν / Ντιντερό, Ρενουάρ / Ζολά, Μωπασάν, Μεριμέ, Φλωμπέρ). Θα παρουσιαστεί επίσης η φιλμική διασκευή γαλλικών θεατρικών έργων μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα (βλ. Λαμπίς / Ρενέ Κλαιρ, θεατρικός και κινηματογραφικός Ζαν Κοκτώ) ανιχνεύοντας την ειδολογική διεύρυνση των δύο αυτών τεχνών. Μέσα από την ανάλυση συγκεκριμένων παραδειγμάτων θα μελετηθούν τα «κείμενα»-διασκευές ως πολιτισμικές μεταφορές και ως αισθητικά αντικείμενα συνομιλίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των ειδών και θα επαναπροσδιοριστούν οι έννοιες της λογοτεχνικότητας και της θεατρικότητας.
Το μάθημα εστιάζει στα φαινόμενα που σχετίζονται με το θέμα της μετανάστευσης, της εξορίας και της διασποράς στην ιστορική και λογοτεχνική του διάσταση. Στόχος είναι να παρακολουθήσει τις ποικίλες εκφάνσεις αυτών των φαινομένων από τα τέλη του 18ου αι όπου σταδιακά διαμορφώνεται μια ελληνική κοινότητα στο Παρίσι μέχρι την περίοδο της Διδακτορίας στην Ελλάδα όπου κορυφώνονται οι δεσμοί με τη Γαλλία, τόσο στο θεσμικό, διανοητικό, καλλιτεχνικό, όσο και στο πολιτικό επίπεδο.
Στο πλαίσιο του μαθήματος εξετάζεται πώς οι πρωτοβουλίες των αποδήμων συνέβαλαν αποφασιστικά στην τελική διαμόρφωση του ιδεολογικού πλαισίου μέσα στο οποίο προετοιμάστηκε ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων αλλά και πώς, μετά τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, η ελληνική Κοινότητα της Γαλλίας διατήρησε ένα μέρος του προγενέστερου πολιτικού της ρόλου, ο οποίος, μάλιστα, αναβαθμιζόταν κατά τις περιόδους των εθνικών κρίσεων του Ελληνισμού. Στο πλαίσιο του μαθήματος διερευνάται επίσης, πώς η εμπειρία της μετανάστευσης και της εξορίας διαπερνά το έργο πολλών λογοτεχνών.
Η προβληματική της πολιτισμικής ταυτότητας στο πλαίσιο των περιοχών της Γαλλοφωνίας, αποτελεί έναν χώρο έρευνας που συναντάμε όλο και περισσότερο στις ανθρωπιστικές και στις κοινωνικές επιστήμες. Τα τελευταία χρόνια αυτή η προβληματική γνώρισε πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις, ενώ βρίσκεται πάντα σε ένα μεταποικιακό πλαίσιο, εφόσον η Γαλλοφωνία είναι «μια (μετα)αποικιακή ανακάλυψη» (Dominique Combe). Στο πλαίσιο του μαθήματος θα προσεγγισθούν τα ιστορικά και κοινωνικά περιβάλλοντα ως δομικά στοιχεία της ταυτότητας, οι διεθνικές κουλτούρες, οι μεταναστευτικές και διασπορικές κουλτούρες, οι εννοιoλογήσεις του κοσμοπολιτισμού και της συνοροχώρας (borderland), με γεωγραφικό πλαίσιο τις χώρες του Μαγκρέμπ, τις Αντίλλες και την υποσαχάρια Αφρική.
Το μάθημα θέτει στο επίκεντρο της διαπραγμάτευσης τις έννοιες «φύλο», «δημόσιος χώρος», «ιδιότητα του πολίτη» και «πολιτική», «φεμινισμός/οί» και προσπαθεί να ανιχνεύσει τις μεταξύ τους σχέσεις μέσα στον ελληνογαλλικό χώρο από τα τέλη του 18ου αιώνα και μέχρι τις μέρες μας. Πραγματεύεται ζητήματα που διατρέχουν τη νεωτερικότητα και εξετάζει την ιστορικότητα των παραπάνω κατηγοριών: την ιστορική τους διαμόρφωση και τις μεταβαλλόμενες σημασίες τους, διαδικασία άμεσα συνδεδεμένη με τις περιόδους πολιτικοκοινωνικών και διεθνών κρίσεων, όπως είναι οι επαναστάσεις και οι πόλεμοι (οι γαλλικές επαναστάσεις του 1789, 1830, 1848, η Κομμούνα, η Επανάσταση του 1821, ο γαλλοπρωσικός πόλεμος του 1870 και ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, ο Α΄ και Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος).
Στο πλαίσιο του μαθήματος, οι επιμέρους άξονες συζήτησης αφορούν στις διεκδικήσεις της ιδιότητας του πολίτη, οι οποίες δεν είναι ποτέ βέβαια ουδέτερες, αλλά, συναρτημένες από την παράμετρο του φύλου ενώ συνδέονται άμεσα με την πρόσβαση στην εκπαίδευση και την εργασία αλλά και τα αστικά δικαιώματα στο πλαίσιο του θεσμού του γάμου. Επιπροσθέτως, η έμφαση του δεύτερου κύματος του φεμινισμού στην πολιτική διάσταση των μέχρι τότε θεωρούμενων «προσωπικών» συνθηκών, στρέφει το ενδιαφέρον σε θέματα που αφορούν στο σώμα, στην αναπαραγωγή και τη σεξουαλικότητα. Η εδραίωση του θεσμικού και κρατικού φεμινισμού μετά τη δεκαετία του 1980 αλλά και οι σχετικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης έφεραν στο προσκήνιο το ζήτημα της ισότιμης παρουσίας των δύο φύλων στον δημόσιο χώρο αλλά και εκείνο, άμεσα συναρτημένο με το πρώτο, της γλωσσικής ανισότητας σε όλα τα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης.
Ενότητες του μαθήματος:
1. Θεωρητικά, μεθοδολογικά και ιστοριογραφικά ζητήματα.
2-3. Η συγκρότηση της «συνείδησης του φύλου» σε Ελλάδα και Γαλλία κατά τον 19ο αιώνα, προϋπόθεση για την εμφάνιση της «φεμινιστικής συνείδησης» και η διεκδίκηση των δικαιωμάτων -αστικών, κοινωνικών και κυρίως πολιτικών- που συγκροτούν το έμφυλο περιεχόμενο της ιδιότητας του πολίτη (διευρυμένη προσέγγιση του πολιτικού). Η γέννηση του φεμινιστικού κινήματος στις δύο χώρες.
4-5-6. Αντιλήψεις, έμφυλες εκπαιδευτικές θεωρίες και πολιτικές από τον αιώνα των Φώτων έως τις μέρες μας σε Γαλλία και Ελλάδα. Η πρόσβαση των δύο φύλων στη γνώση και σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης ως προϋπόθεση για την πρόσβαση στον δημόσιο βίο. Η μισθωτή εργασία ως βάση για τη συγκρότηση ταυτοτήτων και την οργάνωση της συλλογικής δράσης.
7. Η διεκδίκηση των πολιτικών δικαιωμάτων σε Ελλάδα και Γαλλία κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Ο μετασχηματισμός της έννοιας του πολίτη.
8-9. Έμφυλες προσεγγίσεις των δύο παγκόσμιων πολεμικών συρράξεων
10-11. Η θεσμοθέτηση της καθολικής ψηφοφορίας. Το δεύτερο κύμα του φεμινιστικού κινήματος σε Ελλάδα και Γαλλία κατά τη δεκαετία του 1970 και του 1980. Ο θεσμικός φεμινισμός και το ζήτημα της ισότιμης παρουσίας των φύλων στη δημόσια σφαίρα (1980-2015).
12. Παρουσίαση ερευνητικών εργασιών.
Προσεγγίζονται θέματα που σχετίζονται με τη σχέση γλώσσας και κοινωνίας, κυρίως στην ιστορική της διάσταση. Ενδεικτικά:
1. Η ιστορία της διαμόρφωσης της γαλλικής και της ελληνικής ως εθνικών γλωσσών.
2. Ιστορία της γλωσσικής ρύθμισης και τυποποίησης στη Γαλλία: Γαλλική Ακαδημία, γραμματικές, Remarqueurs, «bon usage».
3. Φυγόκεντρες δυνάμεις: Καναδάς, «γαλλοφωνία».
4. Οι ιδέες περί γλώσσας στον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση. Η επίδρασή τους στις ιδέες για την ελληνική γλώσσα.
5. Αντιλήψεις και στάσεις απέναντι στη γλώσσα, διαχρονική και διαγλωσσική προσέγγιση: γλωσσικός καθαρισμός, γλωσσική ανασφάλεια.
Το μάθημα έχει σκοπό να ασκήσει τον φοιτητή στον θεωρητικό προβληματισμό σχετικά με το λογοτεχνικό φαινόμενο: ορισμός και λειτουργία της λογοτεχνίας, σχέση λογοτεχνίας, ιστορίας και κοινωνίας, ζητήματα ανάγνωσης και ερμηνείας του λογοτεχνικού κειμένου. Εξετάζονται βασικά στοιχεία της εμφάνισης της θεωρίας και κριτικής της λογοτεχνίας κατά τους νεότερους χρόνους και ιδιαίτερα της διαμόρφωσης σχετικών τάσεων και σχολών από το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα έως σήμερα. Δίνεται έμφαση στις ποικίλες εκφάνσεις γαλλικού και γαλλόφωνου στοχασμού καθώς και στις θεωρίες και μεθόδους διερεύνησης της πρόσληψης και μετάφρασης του λογοτεχνικού έργου.
Με οδηγό πρόσφατες θεωρητικές μελέτες που επικεντρώνονται στη σημασία των υλικών αντικειμένων στην πολιτισμική ζωή μιας κοινωνίας καθώς και στις σύνθετες σχέσεις που διαμορφώνονται ανάμεσα στον αρχαιολογικό λόγο και τις εθνικές ιδεολογίες, εξετάζονται λογοτεχνικά κείμενα στα οποία τα αρχαία υλικά διαδραματίζουν κεντρικό σημασιακό ρόλο. Διερευνώνται ζητήματα όπως: η εμψύχωση των αρχαιοτήτων, οι σχέσεις λογοτεχνικού και αρχαιολογικού λόγου, η αρχαιολογική συγκρότηση της λογοτεχνικής γραφής.
Εκκινώντας από μια προσέγγιση του ορισμού του κλασικού, τις μετατοπίσεις, τις διαφορετικές προσεγγίσεις αλλά και τις αμφισβητήσεις της αρχαιότητας, το μάθημα εστιάζει στην πρόσληψη της αρχαίας και σύγχρονης Ελλάδας στη Γαλλία. Ανάμεσα στα ζητήματα που εξετάζονται είναι ο ρόλος των ελληνιστών και κατόπιν των νεοελληνιστών στη διαμόρφωση της εικόνας της Ελλάδας στη Γαλλία και η συγκρότηση πολιτισμικών δικτύων, οι έδρες αρχαίας και νεοελληνικής φιλολογίας στα γαλλικά πανεπιστήμια, ο ρόλος των πολιτιστικών θεσμών και της πολιτισμικής διπλωματίας, η πρόσληψη του αρχαίου θεάτρου στη γαλλική δραματουργία, η ελληνική αρχαιότητα και ο γαλλικός νεοκλασικισμός, η αρχαιότητα ως αντικείμενο εθνικών κατασκευών στη Γαλλία, οι αναπαραστάσεις της ελληνικής αρχαιότητας στη γαλλική τέχνη, ο ρόλος της εκδοτικής παραγωγής (περιοδικός και επιστημονικός τύπος, εκδότες, τυπογραφεία, έντυπα κτλ.).
Στόχος του μεταπτυχιακού μαθήματος είναι να εισαγάγει και να εκπαιδεύσει τους φοιτητές σε σύγχρονα λογισμικά που υποστηρίζουν τη μεταφραστική πράξη. Στόχος είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων για την επιλογή και χρήση των κατάλληλων μεταφραστικών εργαλείων ανάλογα με το είδος της μετάφρασης, καθώς και η εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες αλλά και τις σύγχρονες μεταφραστικές πρακτικές που συνδέονται άμεσα με την αγορά εργασίας.
Ενότητες του μαθήματος:
1. Εισαγωγή στη γλωσσική τεχνολογία
2. Ο ρόλος της τεχνολογίας στη μετάφραση
3. Γλωσσολογία σωμάτων κειμένων
4. Ορολογικές βάσεις δεδομένων
5. Εργαλεία διαχείρισης και συντονισμού μεταφραστικών έργων (projects)
6-7-8. Μεταφραστικές μνήμες
9-10. Οπτικοακουστική και πολυμεσική μετάφραση
11. Εργαλεία επιχώριας προσαρμογής
12. Μετεπιμέλεια (post-editing), πληθοπορισμός (crowdsourcing), συνεργατική μετάφραση, φόρα συνεργασίας και πλατφόρμες συνεργατικής μετάφρασης.
Στο πλαίσιο του μαθήματος θα προσεγγίζονται ειδικά θέματα λογοτεχνίας τα οποία θα προσδιορίζονται από τον/τους εκάστοτε διδάσκοντα/ες και θα καλύπτουν ένα εξειδικευμένο επιστημονικό πεδίο.
Στο πλαίσιο του μαθήματος θα προσεγγίζονται ειδικά θέματα ιστορίας του γαλλικού πολιτισμού τα οποία θα προσδιορίζονται από τον/τους εκάστοτε διδάσκοντα/ες και θα καλύπτουν ένα εξειδικευμένο επιστημονικό πεδίο.
Επιλεγόμενα Μαθήματα
Κατεύθυνσης Μετάφρασης
Το μάθημα έχει σκοπό να ασκήσει τους φοιτητές στη μετάφραση ιδιαίτερων μορφών λογοτεχνικής έκφρασης όπως αυτές της ποίησης και του θεάτρου. Το ακριβές αντικείμενο θα προσδιορίζεται αναλόγως των ενδιαφερόντων των φοιτητών και των διδασκόντων. Πρόκειται για εργαστηριακού τύπου μάθημα που συνδυάζει κριτική δημοσιευμένων μεταφράσεων με μεταφραστική εργασία των ίδιων των φοιτητών/τριών. Δίνονται παράλληλα βασικά στοιχεία θεωρίας και τεχνικής του αντίστοιχου είδους λόγου (γαλλική και ελληνική προσωδία και στοιχεία μετρικής, θεωρία και τεχνική της θεατρικής παράστασης). Τα κείμενα εργασίας αφορούν ποικίλες τάσεις από τον 19ο αιώνα μέχρι και σύγχρονές μας μορφές ποιητικής και θεατρικής έκφρασης.
Η διασκευή συνιστά την κατεξοχήν μεταφραστική πράξη, το σύνολο δηλαδή των διεργασιών εκείνων που απαιτούνται για να περάσουμε από μια κειμενική μορφή σε μια άλλη, κειμενική ή μη, μορφή που φέρει το ίδιο μήνυμα. Τα σημαντικότερα στοιχεία που οφείλει να λαμβάνει υπ’ όψιν του ο διασκευαστής είναι οι πολιτισμικές αναφορές, το ύφος, καθώς και ο τόπος και ο χρόνος παραγωγής του κειμένου-πηγής, προκειμένου να επιλέξει ποια από αυτά θα διατηρηθούν και ποια θα μεταβληθούν στην καινούργια εκδοχή του προς διασκευή κειμένου. Οι κυριότεροι παράγοντες που καθορίζουν αυτές τις επιλογές είναι το είδος (genre) του κειμένου-στόχου και το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Μέσα από παραδείγματα κυρίως λογοτεχνικών, θεατρικών και κινηματογραφικών διασκευών έργων της κλασικής και της σύγχρονης γαλλικής λογοτεχνικής παραγωγής εξετάζονται οι μηχανισμοί που ορίζουν κατά περίπτωση αυτές τις επιλογές, αλλά και η συνέπεια που αυτές οι επιλογές απαιτούν για να είναι μία διασκευή επιτυχημένη.
Στο πρώτο εισαγωγικό τρίωρο θα εξοικειωθούμε με την έννοια της δημιουργικής γραφής και τον ρόλο που διαδραματίζει στην εποχή μας, όπου το διαδίκτυο δίνει άπειρες δυνατότητες δημοσίευσης και ανάγνωσης. Στις επόμενες δέκα συναντήσεις θα επικεντρωθούμε σε τέσσερις βασικές αφηρημένες έννοιες, την απώλεια, τη μνήμη, την ελευθερία και την ευτυχία, και θα παρακολουθήσουμε πώς διαπραγματεύονται τις έννοιες αυτές Γάλλοι φιλόσοφοι, ποιητές, πεζογράφοι και αρθρογράφοι από το 19ο και τον 20ό αιώνα. Θα επικεντρωθούμε στο ύφος ως κύριο φορέα του μηνύματος και θα ασκηθούμε στη γραφή, παράγοντας με τη σειρά μας κείμενα με άξονα τις έννοιες αυτές. Τα είδη που θα μας απασχολήσουν στις ασκήσεις είναι το ποίημα, το διήγημα, το δοκίμιο και η επιστολή. Έχουν επιλεγεί με κριτήριο την ποικιλία, αλλά και τη δυνατότητα αυτοτέλειας, προκειμένου να ολοκληρώνονται μέσα στο χρονικό διάστημα της εβδομάδας που μεσολαβεί από τη μία συνάντηση στην άλλη. Στο τέλος, θα επιμεληθούμε ένα κείμενο του κάθε συμμετέχοντα, με στόχο τη δημιουργία ενός ιστολογίου όπου θα δημοσιεύσουμε τους καρπούς των συναντήσεών μας.
Πρόκειται για τη συστηματική μελέτη και ερμηνεία των αναμεταφράσεων σημαντικών έργων της γαλλικής λογοτεχνίας στην ελληνική γλώσσα καθώς και την κριτική αποτίμησή τους με βάση τη λογοτεχνική κριτική και τη θεωρία της μετάφρασης. Θα αναλυθούν πρωτότυπα κείμενα και διαφορετικές μεταφραστικές εκδοχές υπό το φως εννοιών όπως «μεταφραστικός ορίζοντας», «μεταφραστικό σχέδιο», «σωστό», «λάθος», «αποκλίνουσα ομοιότης», «σχετική απόκλιση», «ριζική απόκλιση», «διασκευή» κτλ.
Από τη γέννησή της, στις αρχές του 19ου αιώνα, η συγκριτική γραμματολογία είναι μια επιστήμη σε κρίση: οι συγκριτολόγοι του 20ού αιώνα αναγγέλλουν τακτικά τον θάνατό της ή τις επιστήμες που ετοιμάζονται να την αντικαταστήσουν. Σύμφωνα με τους επικριτές της, η συγκριτική γραμματολογία μετά βίας μπορεί να θεωρηθεί επιστήμη καθώς δεν διαθέτει αποκλειστικά δικό της αντικείμενο μελέτης ή μεθόδους.
Η άσκηση της συγκριτικής γραμματολογίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της και τα όριά της μεταβάλλονται σύμφωνα με το θεωρητικό ή θεσμικό πλαίσιο της εποχής. Το μάθημα έχει στόχο να μυήσει τους φοιτητές στην ιστορία αυτής της πρωτεϊκής επιστήμης και στις μεθόδους τις οποίες έχει χρησιμοποιήσει ή χρησιμοποιεί ακόμη, εστιάζοντας στον μετασχηματισμό των κριτικών και θεωρητικών προϋποθέσεών της μετά την εμφάνιση της «θεωρίας».
Ενότητες του μαθήματος:
1. Εισαγωγή: Τι είναι η συγκριτική γραμματολογία;
2. Η συγκριτική γραμματολογία τον 19ο αιώνα
3. Η συγκριτική γραμματολογία τον 20ό αιώνα
4. Εθνικισμός και συγκριτική γραμματολογία
5. Συγκριτική γραμματολογία και ιστορία λογοτεχνίας Ι: Περίοδος, ρεύμα, είδος, κανόνας
6. Συγκριτική γραμματολογία και ιστορία λογοτεχνίας ΙΙ: Από την Quellenforschung και την έννοια της επίδρασης στη διακειμενικότητα και στις θεωρίες της ανάγνωσης
7. Συγκριτική γραμματολογία και ιστορία λογοτεχνίας ΙΙΙ: Η αισθητική της πρόσληψης και η νέα ιστορία λογοτεχνίας
8. Από τη θεματική κριτική και την ιστορία των ιδεών στον δομισμό
9. Συγκριτική γραμματολογία και μετάφραση
10. Συγκριτική γραμματολογία και πολιτισμικές σπουδές
11. Η λογοτεχνία και οι τέχνες
12. Λογοτεχνία και δίκαιο.
Αν από τη σύστασή της η γαλλική λογοτεχνία εμπνεύστηκε ευρέως από την αρχαία Ελλάδα, η Γαλλία και τα γαλλικά γράμματα αποτέλεσαν πόλο έλξης για αρκετούς λογοτέχνες της νεότερης Ελλάδας. Στο μάθημα αυτό, εστιάζουμε στους Έλληνες γαλλόφωνους συγγραφείς από τον 19ο αιώνα έως σήμερα. Παρουσιάζεται η ζωή και η πνευματική πορεία Ελλήνων λογοτεχνών που επέλεξαν να γράψουν στα γαλλικά το έργο τους ή μέρος αυτού και διερευνώνται οι λόγοι που οδήγησαν τον καθένα από αυτούς στην απόφαση να υιοθετήσει τη γαλλική γλώσσα. Ακολουθεί ανάλυση χαρακτηριστικών αποσπασμάτων λογοτεχνικών έργων Ελλήνων γαλλόφωνων συγγραφέων που γράφτηκαν απευθείας στα γαλλικά.
Ενότητες του μαθήματος:
1. Εισαγωγικό μάθημα: Η Γαλλία και τα γαλλικά γράμματα ως πηγή έμπνευσης Ελλήνων λογοτεχνών – Έλληνες γαλλόφωνοι συγγραφείς (από τον 19ο αιώνα έως σήμερα)
2. Jean Μoréas
3. Jean Psichari
4. Nikos Kazantzakis
5. Melpo Axioti
6. Gisèle Prassinos
7. André Kédros
8. Marguerite Libéraki
9. Clément Lépidis
10. Georges Haldas et Théo Crassas
11. Vassilis Alexakis
12. Takis Théodoropoulos
Το μάθημα έχει ως στόχο να εξετάσει τη σχέση της λογοτεχνίας με το θέαμα, θεατρικό και κινηματογραφικό, διερευνώντας τη «διασημειωτική» μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων τόσο στη σκηνή όσο και στην οθόνη, δηλαδή τη θεατρική δραματοποίηση και τη φιλμική μεταφορά γαλλικών μυθιστορημάτων (βλ. Ρομπέρ Μπρεσόν / Ντιντερό, Ρενουάρ / Ζολά, Μωπασάν, Μεριμέ, Φλωμπέρ). Θα παρουσιαστεί επίσης η φιλμική διασκευή γαλλικών θεατρικών έργων μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα (βλ. Λαμπίς / Ρενέ Κλαιρ, θεατρικός και κινηματογραφικός Ζαν Κοκτώ) ανιχνεύοντας την ειδολογική διεύρυνση των δύο αυτών τεχνών. Μέσα από την ανάλυση συγκεκριμένων παραδειγμάτων θα μελετηθούν τα «κείμενα»-διασκευές ως πολιτισμικές μεταφορές και ως αισθητικά αντικείμενα συνομιλίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των ειδών και θα επαναπροσδιοριστούν οι έννοιες της λογοτεχνικότητας και της θεατρικότητας.
Προσεγγίζονται θέματα που σχετίζονται με τη σχέση γλώσσας και κοινωνίας, κυρίως στην ιστορική της διάσταση. Ενδεικτικά:
1. Η ιστορία της διαμόρφωσης της γαλλικής και της ελληνικής ως εθνικών γλωσσών.
2. Ιστορία της γλωσσικής ρύθμισης και τυποποίησης στη Γαλλία: Γαλλική Ακαδημία, γραμματικές, Remarqueurs, «bon usage».
3. Φυγόκεντρες δυνάμεις: Καναδάς, «γαλλοφωνία».
4. Οι ιδέες περί γλώσσας στον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση. Η επίδρασή τους στις ιδέες για την ελληνική γλώσσα.
5. Αντιλήψεις και στάσεις απέναντι στη γλώσσα, διαχρονική και διαγλωσσική προσέγγιση: γλωσσικός καθαρισμός, γλωσσική ανασφάλεια.
Το μάθημα εστιάζει στα φαινόμενα που σχετίζονται με το θέμα της μετανάστευσης, της εξορίας και της διασποράς στην ιστορική και λογοτεχνική του διάσταση. Στόχος είναι να παρακολουθήσει τις ποικίλες εκφάνσεις αυτών των φαινομένων από τα τέλη του 18ου αι όπου σταδιακά διαμορφώνεται μια ελληνική κοινότητα στο Παρίσι μέχρι την περίοδο της Διδακτορίας στην Ελλάδα όπου κορυφώνονται οι δεσμοί με τη Γαλλία, τόσο στο θεσμικό, διανοητικό, καλλιτεχνικό, όσο και στο πολιτικό επίπεδο.
Στο πλαίσιο του μαθήματος εξετάζεται πώς οι πρωτοβουλίες των αποδήμων συνέβαλαν αποφασιστικά στην τελική διαμόρφωση του ιδεολογικού πλαισίου μέσα στο οποίο προετοιμάστηκε ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων αλλά και πώς, μετά τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, η ελληνική Κοινότητα της Γαλλίας διατήρησε ένα μέρος του προγενέστερου πολιτικού της ρόλου, ο οποίος, μάλιστα, αναβαθμιζόταν κατά τις περιόδους των εθνικών κρίσεων του Ελληνισμού. Στο πλαίσιο του μαθήματος διερευνάται επίσης, πώς η εμπειρία της μετανάστευσης και της εξορίας διαπερνά το έργο πολλών λογοτεχνών.
Η προβληματική της πολιτισμικής ταυτότητας στο πλαίσιο των περιοχών της Γαλλοφωνίας, αποτελεί έναν χώρο έρευνας που συναντάμε όλο και περισσότερο στις ανθρωπιστικές και στις κοινωνικές επιστήμες. Τα τελευταία χρόνια αυτή η προβληματική γνώρισε πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις, ενώ βρίσκεται πάντα σε ένα μεταποικιακό πλαίσιο, εφόσον η Γαλλοφωνία είναι «μια (μετα)αποικιακή ανακάλυψη» (Dominique Combe). Στο πλαίσιο του μαθήματος θα προσεγγισθούν τα ιστορικά και κοινωνικά περιβάλλοντα ως δομικά στοιχεία της ταυτότητας, οι διεθνικές κουλτούρες, οι μεταναστευτικές και διασπορικές κουλτούρες, οι εννοιoλογήσεις του κοσμοπολιτισμού και της συνοροχώρας (borderland), με γεωγραφικό πλαίσιο τις χώρες του Μαγκρέμπ, τις Αντίλλες και την υποσαχάρια Αφρική.
Εξετάζονται ανά περίπτωση θέματα που αφορούν:
- είτε μετάφραση εξειδικευμένων πεδίων όπως:
μετάφραση παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας, αστυνομικής λογοτεχνίας, κόμικς, μετάφραση ειδικών κειμένων (ιατρικών, νομικών, τεχνικών, επιστημονικών, οικονομικών, τουριστικών) υποτιτλισμός, οπτικοακουστική μετάφραση, διασημειωτική μετάφραση, μηχανική μετάφραση και μετεπιμέλεια (post-editing), συνεργατική μετάφραση, επιμέλεια ψηφιακού κειμένου κτλ.
- είτε μεταφρασεολογικά θέματα όπως:
μετάφραση και πολιτισμικά στοιχεία, μετάφραση του αστικού χώρου, ορολογία και μετάφραση, μετάφραση τοπωνυμίων και ανθρωπωνυμίων, μεταφραστική ηθική, μετάφραση και ιδεολογία, κοινωνιολογία της μετάφρασης, το επάγγελμα του μεταφραστή, εκδοτικές πολιτικές κτλ.